17. yy Osmanlı düşüncesini, siyasetini, sanatını, ilmini, dini hayatını vs. yazmak istiyorsak, bunu Çin, Hint, Rus ve Batı Avrupa ile irtibatı içinde yazmazsak, eksik yazmış olacağız. Elinizdeki bu eserde, bunun sadece bir mesele ve iki bölge arasındaki ilişki üzerinden müzakeresini yapmaya çalıştık.
Molla Sadrâ bir ârif, bir müfessir, bir filozof ve bir kelâmcı olarak Kur’ân’ı diğer müfessirlere göre biraz farklı okumuştur. O, Allah’ın kelâmını çeşitli yönlerden incelemeye çalışmıştır. Molla Sadrâ’nın tefsîr metodunu ele alışımızın da bir takım sebepleri vardır. O’nun sahip olduğu aklî, naklî ve irfânî birikimlerinden kaynaklanan Kur’ân yorumu, diğer müfessirlerden bir takım farklılıklar arz ettiği için önemli görünmektedir.
Sünnî kelâm âlimleri, Usûlü’d-dîn adıyla kelâmî mahiyet arz eden eserler yazmışlardır. Eş’arî kelâmcısı Abdülkâhir el-Bağdâdî’nin Usûlü’d-dîn’i ile Mâtürîdî kelâmcısı Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî’nin aynı isimdeki eseri bunlara örnek gösterilebilir.
Kelam tarihi ve literatüründe, sıklıkla rastlanılan önyargılar ve toptancı yaklaşımların bir örneği olarak, Mutezile'nin bütünüyle kerameti reddet¬tiği algısı kısmen yerleşmiş olsa da tarih bunun aksine şahitlik etmektedir. Nitekim son dönem Mutezilesi'nde, Mutezilî düşüncenin ana temsilcisi Behşemiyye'ye rakip olarak ortaya çıkan ve Mutezile içerisinde kalıcı bir parçalanmaya yol açan Hüseyniyye fırkası bu toptancı yaklaşımların geçersizliğini kanıtlamaya yetmektedir.
Aile, aşiret, kabile, sivil toplum kuruluşları, küçük büyük organizasyonlar, devlet gibi devasa yapılar dayanışma içinde olma gibi kabiliyetlere sahiptir. Ne yazık ki modern dünya “kötülükte dayanışma” içinde olmayı seçmiştir Elinizdeki bu kitap da modern dünyanın tercihlerinden biri olan modern devletin tanrılaşma sürecini anlatmaktadır.
slâmiyet’in tebliğcisi Hz. Peygamber’in, gazveleri, seriyyeleri kısaca hayatındaki her bir ayrıntı bütün Müslümanlar için büyük bir önem arz etmektedir. Özellikle de İslâmî araştırmalarla meşgul olanların sağlıklı bilgilere ulaşabilmeleri için Hz. Peygamber’in hayatına vakıf olması kaçınılmaz bir durumdur. ‘Âtik b. Ğays el-Belâdî’nin, Mu‘cemü’l-Me‘âlimi’l-Cuğrâfiyye fi’s-Sîreti’n-Nebeviyye adlı bu eserini tercih etme nedenimiz; müellifin, İbn Hişâm’ın Hz. Peygamber’in seriyye ve gazvelerinden bahseden ve İslâm tarihinin ilk ve en önemli kaynaklarından olan es-Sîre adlı eserini temel almasıdır.
Cahiliye ve Hz. Peygamber döneminde kâhinler ve kehâneti ele aldığımız çalışmamız, dönemin Arap toplumundaki kâhinlerin özellikleri, sosyal konum ve rolleri, toplumun kâhinlere bakışı, uygulanan belli başlı kehânet türleri ve Hz. Peygamber’in hayatında kehânet anlatılarını Siyer usûlünü esas alarak ve tarihi perspektiften incelemektedir.
Genelde insanlığın, özelde Müslümanların gündeminde bütün yakıcığıyla hala yerini koruyan Allah, insan, inanç, din, dünya, ahiret, ruh, beden, hayat, kader, mezhepsel çatışmalar, dil, edebiyat, düşünce, medeniyet, ahlak, cin, astroloji, yıldızlar, kadın, siyaset, dine yeni yaklaşımlar, Müslümanlar, geri kalmışlık… ile ilgili sorunların çözüm ve önerilerini, dünyamızın yetiştirdiği en “garib”, özgün iki aydınından okumak ve dinlemek, aynı şekilde özgün bir ayrıcalık olacaktır.
Lütuf teorisinin en problematik yönlerinden birisi, Mu’tezile tarafından kabul edilen ve birbiriyle çelişir görünen iki farklı yaklaşımı uzlaştırmak zorunda olmasıdır. Mu’tezileye göre Allah’ın teklife muhatap olan insana yardım etmek gibi bir yükümlülüğü bulunmaktadır. Bununla birlikte, bu yardım insanın irade ve tercihi üzerinde belirleyici olmamalıdır. Çünkü insanın özgürlüğü adalet ilkesinin gereği olarak hiçbir surette zedelenemez. Buna göre hem insana ilahi yardımda bulunulduğu, hem de bu yardımın onun özgürce düşünme ve eylemde bulunma yetisine zarar vermediği düşüncesini uzlaştırmak gerekir. Bu çabayı teorinin geneline yayılmış bir hassasiyetle görmek mümkündür.
Mu’tezile ekolünün yaşadığı ve faaliyet gösterdiği süreçler çerçevesinde incelenmesinde fikri arka plan , fikirleri dönüştüren sosyo-politik koşullar, dini hassasiyetler , zihniyet dünyaları , metotları ve bilimsel anlayışları tesbit edilip aktarılmaya çalışılmıştır.
İbn Sînâ’nın gözde öğrencilerinden İbn Zeyle, hocasının birikiminden istifade ederek el-Kâfi fî'l-mûsikâ adlı İslam mûsikî nazariyesine dair kitabı telif etmiştir. Kindi, Fârâbî ve İbn Sînâ’nın görüşlerini eleştirel bir tarzda ele alan İbn Zeyle, aynı zamanda eksik veya hatalı gördüğü konuları ayrıntılı bir şekilde açıklamıştır. Özellikle aralık ve perdelerin isimlendirilmesi hususunda geleneğin aksine ebced harfleri yerine sayıları kullanması, îkâ‘ hususunda benimsediği yöntem ve önerdiği açıklayıcı bilgiler dönemin mûsikî düşüncesi adına hem kıymetli hem de yenilikçidir. Zikri geçen sebeplere istinaden XI. yüzyılda mûsikî tasavvurunun daha da anlaşılması adına bu çalışma kaleme alınmıştır. Kitapta İbn Zeyle’nin mûsikîye dair görüşleri mukayeseli olarak incelenmiş, Arapça nüshasının neşri ve tercümesine yer verilmiştir.
İşte bu kitap, Kureyş kabilesinin Cahiliye dönemindeki hayatını, konumunu ve İslâmiyet’e kadar olan tarihsel tecrübelerini çeşitli yönleriyle ele almakta, orijinal tespit ve bulgular sunmaktadır.
Tarihçilik mesleğinde laboratuvar ortamının olmaması olgusu, disiplinel savunu adına dillendirilen bir söylem ve hatta bir realitedir. Ancak bizce sorgulanması gereken esas mesele; hangi tarihçinin laboratuvar ortamında çalışmak isteyeceğidir. Sanırım tarihin kendine has heyecanını yitirmek istemeyen hiçbir tarihçi böyle bir arzu içinde olmayacaktır. Tarihçinin kendisini dışlayan bir türden çözüm önerilerine sıcak bakmaması da son derece doğaldır. Zira o, hadiseye müdahil olmak, yaşanılanları yaşanılan çağa değil belki ama kendisini yaşananların çağına götürmek isteyecektir.
Elinizdeki kitap, XVI. yüzyıl Osmanlı âlimlerinden ve Halvetî-Bayramî şeyhlerinden Muhyiddin Mehmed b. Bahâeddin, meşhur ismiyle Bahâeddinzâde’nin (ö. 952/1545) siyaset düşüncesini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Eser, Kanûnî (ö. 974/1566) döneminin güncel tartışmalarına ışık tutması açısından genel olarak İslam siyaset düşüncesi ve özel olarak da Osmanlı siyaset düşüncesi için temel başvuru kaynağı olma potansiyeline sahiptir.
Soner GÜNDÜZÖZ: Semantik Bağlantıları Ekseninde İbnü’s-Serrâc’ın Usûl Teorisi ve Temel Bağdaşıklık Modeli Mehmet Şirin ÇIKAR: Ebü’l-Kāsım ez-Zeccâcî’nin Tanım Serüveni İsmail GÜLER: Dilin Tevkifi Oluşu Bağlamında İbn Fâris’in Anlam Teorisi Muhammet Mücahit ASUTAY: İbn Cinnî’de Anlamın Anlamı Hülya ALTUNYA: Kādî Abdülcebbâr’ın Kelâmî Dilinde Anlam Problemi M. Taha BOYALIK: Abdülkāhir el-Cürcânî’de Anlam Meselesi Enes ERDİM: el-Keşşâf Özelinde Zemahşerî’nin Abdülkāhir el-Cürcânî’nin Anlam Teorisine Katkıları Sedat ŞENSOY: el-Hatîb el-Kazvînî’nin Bağlamsal Anlam Teorisi Üzerine Bir İnceleme
Elinizdeki bu çalışma, İbn Sînâ’nın zorunluluk, imkân, imkânsızlık gibi modal kavramlara, bunları içeren modal önermelere ve nihayet modal kıyaslara ilişkin görüşlerini eleştirel bir tarzda incelemeyi amaçlamaktadır. Bunu yaparken İbn Sînâ’nın görüşleri kendinden önceki mantıkçıların, özellikle Aristoteles, şârihleri ve Fârâbî’nin görüşleri ile mümkün olduğunca karşılaştırılarak İbn Sînâ mantığının kaynakları ve gelenek içindeki yeri tespit edilmeye çalışılmıştır.
İslâmiyetle birlikte ortaya çıkan İslâmî ilimlerin hemen hepsinde mahâretini ortaya koyan Osmânlı ulemâsı, aklî/felsefî ilimleri de dikkate alan genel bir eğilim içerisinde olmuş, iki alanı birbirinden keskin çizgilerle ayırmak yerine tedris ve telif faaliyetlerini ikisinde de sürdürmüştür.
İslâmî ilimlerin teşekkül sürecini takiben telif geleneğinde sistematik şerh yazıcılığı ortaya çıkmıştır. Ana ve merkez metinlerin okuyucu veya muhatap tarafından daha iyi anlaşılmasını sağlamaya dönük bir çabanın ürünü olan şerhler, ilmî disiplinlere ait gayet zengin literatürlerin oluşmasına zemin hazırlamıştır.
“İyilik ve Kötülük Problemi” klasik Kelâm kaynaklarında, hüsün ve kubuh, efâullah ve ef’al-i ib’ad gibi başlıklar altında ele alınan ve birden çok konuyu kapsayan çok boyutlu bir problemdir. İyilik ve kötülük problemi, mezheplerin yöntemini, temel endişe ve yaklaşımı biçimlerini ele veren önemli bir meseledir.
T. J. De Boer: Etik ve Ahlâk [Üzerine] John Renard S. J: Müslüman Etiği: Kaynaklar, Yorumlar ve Meydan Okumalar Frederick S. Carney: Bazı Yönleriyle İslamİslâmî Etik Daniel Brown: Mukayeseli Açıdan İslâmî Etik G. E. von Grunebaum: İslâmî Etikte Akıl ve İşlevi Richard M. Frank: Klasik İslâm Kelâmında Ahlâkî Zorunluluk Ernst Mainz: Muʻtezile’nin Ahlâk Felsefesi George F. Hourani: Mu‘tezilî Etik Akılcılığın İslâmî ve İslâmî Olmayan Kökenleri Kevin Reinhart: Basra Mu‘tezilesi: Ahlâkî Ontoloji ve Epistemoloji Oliver Leaman: Kâdî Abdülcebbâr ve Abeslik Kavramı Kevin Reinhart: Mu‘tezile’nin Eleştirisi: Ontolojiyi Iskalamak George F. Hourani: Cüveynî’nin Mu‘tezile Etiğine Yönelttiği Eleştiriler Sherman A. Jackson: Tahakkümün Simyası? Mu‘tezilî Etiğe Bazı Eş‘arî Yanıtlar Majid Fakhry: Mu‘tezilî Özgür İrade Anlayışının Doğurduğu Bazı Paradokslar İsmail Raci A. el-Fârûkī: Batı ve İslâmî Geleneklerde Değerlerin Metafizik Statüsü Problemi G. E. von Grunebaum: İslâm’ın Kötülük Düşüncesine Dair Tetkikler J. Meric Pessagno: Mâtürîdî Düşüncede Kötülük [Kavramının] Kullanımları George F. Hourani: Gazzâlî’nin Eylem Etiği Üzerine